ათენის სახელმწიფო და სამართალი

ძველი საბერძნეთის სახელმწიფოს და მისი სამართლის შესწავლისათვის პირველ რიგში თავის მნიშვნელობით წყაროები უნდა დავაყენოთ, რადგგან მათ მიხედვით ისაზღვრება ზოგადად ყველა სახელმწიფოს ჩამოყალიბება და განვითარება.
ახ. წ. XIX საკუნიდან მოყოლებული საბერძნეთში ინეტნსიური არქეოლოგიური გათხრები მიმდინარეობდა, რის შედედაგადაც დიდძალი მასალა დაგროვდა ისტორიკოსთათვის შესასწავლად. მათ შორის მნიშვნელოვან ცნობებს წარმოდაგენს კრეტის, მიკენის, ტირინთის, ტროას და სხვა პოლიტიკური ერთეულების არსებობდა. Gარდა ამისა ძველ საბერძნეთის სახელმწიფოს შესახებ ჩვენ ისოტიული წყაროებიც მოგვეპოვება. მაგალითად, ჰომეროსის ცნობილი ეპოსი “ილიადა” და “ოდისეა”, თუკიდიდეს თხზულება “პელოპონესის ომების ისტორია”, შემდგომ ქსენეოფონტეს მიერ დაწერილი “საბერძნეთის ისტორია, რომელშიც საუბარია ძვ.წ V საკუნიდან მოყოლებული ძვ.წ. IV საუკუნის 60-იანი წლების საბერძნეთზე, ასევე ბერძენი ფილოსოფოსის პლატონის მიერ დაწერილი “ათენის პოლიტიკა”. Gგარდა ძველი ნაშრომებისა არსებობს თანამდროვე სამეცნიერო ლიტერატურაცსაბერძნეთის პოლიტიკურ ისტორიაზე ჩვენ შეგვიძლია ამ მეცნიერთა ჩამოთვლა. რუსეთში მუშაობდნენ: რადიშევი, ბეზეკული, ჟებელოვი, როსტოვცევი, მოგვიანებით კი- კოვალიოვი, სერგეევი და სხვები. საქართველოში: პროფ. ალ. წერეთელი, მათე ალექსიშვილი და სხვები.
ახალა შევეხოთ საბერძნეთის ისტორიულ_ ტერიტორიულ საკითხს. იგი მდებარეობდა, როგორც ზღვისპირეთის ასევე სახმელეთო ტერიტორიაზე: ბალკანეთის ნახევარკუნძული, ეგეოსის ზღვის კუნძულები, თრაკიის სანაპირო, მცირე აზია, კრეტა, მიკენი, ტროა და სხვა. დასახელებული ტერიტორიებიდან ისტორიულად პოლიტიკურ კონფლიქტური მცირე აზია და ტრაო იყო. აქედან განსაკუთრებით ტროა შეიძლება გამოიყოს, რადგან იგი გამოირჩეოდა თავისი საომარო მღელვარებით. ამ კონფლიქში მოხდა ორი ბერძნული ტომეის დაპირისპირება (დორიელების და აქაველების). მან კი ძვ. .წ XII საუკენეში გამოიწვია ელადის კულტურის დაქვეითება.
მანამდე საბერძნეთი ისოტირაში სხვა მნიშვნელოვანი მოვლენებიც მოხდა. მაგალითად ძვ.წ. VII საუკუნიდან დაიწყო ბერძნული კოლონიზაციები, რომლებმაც მოიცვა დასავლეთ ევეროპის ნაწილი. მათშ როსი სიცილია, კორინთა, საფრანგეთი. იქმნებოდა ბერძნული ეტროპოლისები, რომელთაც ცენტრალური ძალაუფლება ეძლოედათ, როგორც პოლიტიკური ასევე კულტურული თავიანთ კოლონიებზე. გამოიკვეთა შემდეგი სოციალური კლასები: თავისუფალი მოქალაქეები, დამოუკიდებელი მოსახლეობა და უცხოელები იგივე მეტეკები. სწორედ ამ ისოტირული ცხვლელებების ფონზე ყალიბდება ბერძნული დემოკრატია, რომელსაც ერთი ყველაზე გამოკვეთილი ნიშანი ჰქონდა სხვა სოციალურ_პოლიტიკური ფორმებისაგან. ეს იყო სახალხო ძალაუფლება. მათ შესახებ ჩვენ უფრო დაწვრილებით შემდგომ ვისაუბრებთ. მაგრამ საბერძნეთში ყველაფერი ასე მარტივად არ იყო. გარდა დემოკრატიული მმართველობითი ფორმებისა ჩვენ ასევე გვხვდება ტირანია ან მაგალითად საგვარეულო არისტოკრატიული მმართველობა. ისინი ერთი მეორეს ცვლიდნენ, სანამ საბოლოო ჯამში არ შეიქმნებოდა ყველასათვის სასარგებლო ფორმა მმართველობისა., ზოგჯერ ისეც ხდებოდა რომ საერთოდ მეტროპოლია პოლიტიკურად და სოციალურად ნადგურდებოდა კიდეც.
საერთო ჯამში საბერძნეთში 1380 მდე პოლისი არსებობდა, თუმცა იყო ისტორიული პერიოდები, როდესაც ისნიერთ პოლიტიკურ ცენტრის გარშემო ერთიანდებოდნენ. ძვ.წ. 550-362 წელს სპარტა, დელოსის კავშირი ძვ.წ. 478_404 წწ. ათენის გარშემო და ასევე ათენის მეორე საზღვაო კავშირი ძვ.წ. 378-355 წწ. და სხვა.
ავიღოთ ათენის სახელმწიფოს მმართველობა და მისი სამართლებლივი ჩამოყალიბების პერიოდი. შეიძLება ითქვას, რომ ათენის სახლემწიფო მმართველობდა, მისი დემკრატიული პრინციპები დღესდღეითობითაც ახლო კავშირშია ჩვენი თანამედროვე პოლიტიკური რეალობისთვის. მისი ისტორია არის მტკიცე საფუძველი იმია, რასაც დრესდღეისობით ვეძახით დემოკრატიას. დემოკრატიულ საზოგადოებას.
ათენის არსებობდა, როგორც მნიშვნელოვანი პოლიტიკური ერთეულისა იწყება ჯერ კიდევ ძვ.წ. XIV_XII საუკუნეებში. მისი შექმნას უკავშირბენ თეზევსს, რომელმაც ათენის გარშემო ატიკის თემები გააერთიანა. გაერთიანებასთან ერთად მოხდა სერიოზული სიციალური ცვლილებები, რომელიც შედგომ რეფორმებით აისახა. ესენი იყო:
1. სინოიკიზმი_ ამ რეოფრმით ყველა ტომი ერთ ხალხად ყალიბდებოდა. შეიმნა ახალი ეროვნების წარმოშობის ნიშნები, რასაც მოჰყვა ცენტრალური სახელმწიფოს შექმნა.
2. სოციალური რეფორმა- იგი გულისხმობდა ათენელთა საზოგადოების სოციალურ კლასებად ჩამოყალიბებას. რეფორმის შედეგად წარმოიშვა სამი ტიპის სოციალური კლასი: კეთილშობილები ანუ ევპატრიები, გეომერები ანუ მიწათქმოქმედები და ბოლოს დემიურგები იგივე ხელოსანთა კლასი. ამ რეფორმის დადებითი მხარე ის იყო რომ ათენის მოსახლეობა თავისი პროფესიული საქმიანობის ნიშნით დაიყო, ეს კი მნიშვნელოვან ფაქტორს წარმოაადგენდა ათენის საზოგადოების სწორი მიაზნის ორიენტაციაში, სახლემიფოს შენების პროცესის ნაყოფიერი შედეგისათვის.
ამ რეფორმების შედეგად სათავეში მოექცა ბაზილევსი. უნდა ითქვას რომ თეზევსის რეფორმებმა ვერ შეცვალა ათენის გვაროვნული საზოგადოებრივი წყობილება. ძვ.წ. 753 წლიადან ბაზილევსს ენაცვლება არქონტის თანამდებობა. კანონის მიხედვით მას უხუცესთა საბჭ ირჩევდა. უხუცესთა საბჭო გვაროვნული წყობილების გადმონაშთი იყო და იგი ტავისი სიძლიერით თრგუნავდა ახლად აღნოცენებულ ერთ-ერთ უმნშვნელოვანეს დემოკრატიულ ინსტიტუტს- სახალხო კრებას. უხუცესთა საბჭოს იგივე არეოპაგი განაგებდა როგორც პოლიტიუკურ ასევე რელიგიურ საქმეებს. რაც გამოიხატებოდა იმაში რომ მას უფლება ჰქონდა სახალხო კრების გადაწყვეტილებისათვის ვეტო დაედო. მის საქმიანობაში ასვე შედიოდა საკულტო წესჩვეულებები და მართლმსაჯულებვივი საკითხებიც.

ამ სახელმწიფოებრივ პოლიტიკური სურათის მიხედვით, ჩვენ შეგვიძლია დავასკვნათ რომ ათენში მიმდინარეობდა სერიოზული ბრძოლა ოლიგარქიასა და დემოსს შორის, გვაროვნულ წყობილებასა და სახალხო ძალბს შორის.
საბოლოოდ ამ ისოტიულ ბრძოლაში იმარჯვებს დემოსი, რაც ძვ. წ. 594 წელს სოლონის მიერ გატარებულ რეფორმებში აისახა.:
1. სიხათხეა_ ეს რეფორმა ეხებოდა სოციალურად მატერიალურად დაუცველ ფენას. წვრილ მწარმოებელთა გაღატაკება აენის სახელმწიფოებრივ ერთ-ერთ მწვავე პრობლემას წარმოადგენდა. მათ ტავიანთი სახნავ-სათესი მიწები დააგირავეს ვალებში, რამაც გამოიწვია მოსახლეობის მიწების დაკარგვა. სოლონმა აქ მნიშვნელოვანი გადაწყვეტილება მიიღო, როდესაც მან ეს დაგირავებული მიწები მისსავე პატრონებს დაუბრუნა გამოსყიდვის გარეშე. სოლონის დამსახურებად შეიძლება ჩაითვალოს კანონის მიღევა, რომელიც კრძალავდა დებიტორის (მოვალის) დაყმევებას ვალის გადაუხდელობის შემთხვევაში.
2. სოლონის შემდგომი რეფორმა შეხო სოციალური დაყოფას ქოენების მიხედვით. I ჯგუფში შედიოდნენ ისინი რომელთა წლიური შემოსავალი არანაკლებ ხუთას მედმინ ხორბალს შეადგენდა. II ჯგუფში შეიოდნენ წლიური შემოსავლის 300 მედმინი ხრობლის მქონენი, III ში 200 ედმინის, IV ჯგუფში კი 200 მედმინ ხორბალზე ნაკლები. ქონებრივი ცენზის მიხედვით მოხდა სახელმწიფო მოსახელეობის მიღებაც_ მხოლოდ მათ ეძLოედათ უფლება სახელმწიფო მოხელეობა ვინც სა ჯგუფში იქნებოდა შესული.
3. სახალხო კრება, როგორც აღვნიშნეთ ძვ.წ. VI საუკუნდემდე დასუსტებული სახელმწიფო ორგანო იყო, ვიანაიდან მაშინ დემოსის მმართVელობა არ იყო მომძლავრებული, როგორც მაგალიტად არეოპაგი, როგორც აღვნიშნეთ გვაროვნული საზოგადოების ნაშთი იყო. სწორედ სოლონის რეფორმების შედეგად სახალხო კრება ჩამოყალიბდა, რომელსაც მკვეთრად განსაზღვრული ფუნქციონალური დატვირთვა გააჩნდა- იგი წარმოადგენდა უმაღლეს საკანმომდებლო ორგანოს. სოლონის რეფორმის შედეგი დემოსისი აშკარა გამარჯვების ნიშანი იყო. ამის დასტურად შემდეგი რეფორმაც შეიძლება ჩავთვალოთ.
4. დააარსდა სახელლმწიფო საბწო, როგორც მართვა-გამგეობის უმაღლესი ორგანო. იგი 400 წევრისაგან შედგებოდა რის გამოც მას ოთხასთა საბჭოს უწოდებდნენ. თითო ტერიტორიულ ოლქიდან იგივე ფილიდან ას-ასი კაცი იყო წარმოდგენილი. აქედან გამომდინარე ათენში სულ 4 ფილა იყიო. არჩევნები სახალხო კრებებზე ხდებოდა. ეს კი იუირიდულად უმნიშვნელოვანეს ფაქტორს წარმოადგენს. ჩემი აზრით საქმე იმაშია, რომ სოლონმა არეოპაგს, როგორც გვაროვნული წყობილების ნაშთს შეუკვეცა პოლიტიკური სიძლიერე და მის ხარჯზე ახალი სახელმწიფო ორგანო ჩამოაყალიბა. ამასთანავე იგი იურიდიულად დაუკავშირა სახალხო კრებას (დემოსს). ხოლო არეოპაგს ჩამოართვა სხვა დანარჩენნი ფუნქციები გარდა სასამართლო საქმიანობისა.
5. ნაფიც მსაჯულთა სასამართლო, რომელიც ჩვენი თანამედროვე სასამართლო ცხვრების ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანეს ნიშანს წარმოადგენს სწორედ სოლონის მიერ იქნა შემოღებული. ძვ.წ. VI საუკუნეში ამ სამართლებლიც ინსტიტუტს ჰელიასტების სასამართლო ერქვა. აღსანიშნია, ისიც, რომ მასში დაშვებული იყვნენ ქონებრივი ცეზის მიხევით IV ჯგუფში შემავალი ათენელებიც..
საბოლოო ჯამში, რომ შევაფასოთ სოლონის კანონშემოქმედება სამართლის ისტორიიის ტვალსაზრისით, მას დიდი წვლილი მიუძღვის ათენის დემოსის, საზოგადოების განვითარებაში, მაგრამ ათენის ისტორია მხოლოდ სოლონის გზით სიარული როდი აირჩია. დიდებულები კვლავ სათავეში ედგნენ ქვეყნის ძირითად პოლიტიკურ რესუსრებს. ამ მიზეზით ძვ.წ. 560 წელს მოხდა რევოლუცია და დამყარდა პისისტრატეს ტირანია. პისისტრატე პოპულარული იყო ათენის მოსახლეობის დაბალ ფენებში და წვრილ მიწათმფლობელებში, ამიტომ პისისტრატემ ევპატრიდებს ცამოართვა მიწები და გლეხობას გაუნაწილა. შექმნა მუდმივი ჯარი. ამასთანავე მან შეინარჩუნა სოლონის კანონები და მისი რეფორმები.

ამის შემდგომ ძვ.წ. 510 წელს ათენში ტირანია დაემხო, რის შემდეგაც გატარდა კლისთენეს რეფორმები: 1. ათენის მოსახლეობა დაიყო 10 ტერიტორიულ ფილად, ფილები დაიყო ტერტიებად, ხოლო ტერტიები დაიყო დემებად (თემებად), თემის სათავეში თემის მმართველი იყო. 2. კლისთენემ სოლონის 300 თა საბჭოს 500-თა საბჭო გადაარქვა, რაც ბუნებრივია გამოწვეული იყო ახალი ტერიტორიულ ადმინისტრაციული დაყოფით. 3. შეიქმნა ახალი სახელმწიფო ორგანო რომელსაც სტრატეგთა კოლეგია ეწოდა 4. ოსტრაქიზმი ანუ განდევნა, ეს ეწოდებოდა სახალხო კრების ორგანოს. იგი იურიდიული მექანიზმი იყო, რომელიც მიზნად ისახავდა, მოსალოდნელი დიქტატის აღმოფხვრას. ყოველწლიურად ამ ორგანოს წევრები სვამდნენ კითხვას იყო თუ არა ათენში ისეთი პირი ვინც ცდილობდა დაემკვიდრებინა ათენში ტირანია. პიროვნების დასახელების შემთხვევაში ხდებოდა კენჭისყრა თიხის ფილის ნატეხებით და თუ უმრავლეოსბა სცნობდა ამ პიროვნებას დამნაშავედ მას ათენიდან აძევედბნენ..
როგორც ვხედავთ, ათენელთა საზოგადოებამ ქვეყნის დემოკრატიზაციის პროცესში გადაძლია ის სირთულეები, რამაც შეუქმნა თვით სიტოიულმა გამოცდამ. მათშესძლეს შეენარჩუნებინათ ის ძირითადი სახელმწიფო ინტიტუტებიმრ ომელთაც დემოსი ფლობდა, როგორც მძლავრ იარაღს. ამას თან დაერთო მკაცრი ისტორიული გამოწვევა საგარეო ასპარეზიდან. ძვ.წ. 452 წელს დაიწყო ომი საბერძნეთსა და სპარსეთს შორის, რომელიც 12 წლის განმავლობაში მიმდინარეობდა. ამ ომიდეან უმნიშვნელოვანეს მომენტს წარმოადგენს ტროას ომი. იგი გამოირჩევა არამხოლოდ ათენეთა არამედ სპარტელთა დიდი სიმამაცით. საბოლოო ჯამში საბერძნეთშმა ეს დიდი ომი გაიმარჯვა, რის შეეგადაც საბეძნეთმაშექმნა საზღვაო კავშირის პოლისი. ამ პოლისში დაწესდა სპეციალური სახელმწიფო გადასახადი, რომელმაც დიდი სარგებელი მისცა ათენს ეკონომიკურად. ძვ.წ. 479-439 წლებში ათენი პოლიტიკური სიძლიერის მწვერვალს აღწვეს. ამ პერიოდთან არის დაკავშირებული პერიკლეს მმართველობა. სწორედ მისი მმართველობის დროს იქნა დემოსის ძალაუფლება გაძლიერებული. შედგა ბერძნული დემოსის ხე;ისუფლებაში მოსვლა ანუ დასრულდა ქვეყნის დემოკრატიზაცია. მოწესრიგდა მართვა-გამგოების საკითხები: ხელისუფლება გადაეცა მოქალაქეთა საერთო კრებას. უმაღლესი აღმასრულებელი ხელისულფება გდაეცა მოქალაქეთა საერთო კრებას. უმაღლესი აღმასრულებელი ხელისუფლება კვლავ 10 სტრატეგოსის კოლეგიას დარჩა. გაუქმდა ქონებრვი ცენზი. განისაზღვრა ათენის მოქალაქეობის ნიშნები. იგი უნდა ყოფილიყო ათენელი ორვე მშობლის მხრიდან. ათენს მოქალაქეთა რისცხვს არ მიეკუთვნებოდნენ მეტეკები, ქალები და მოზარდები. მათ შესახებ დაწვრილებით შემდგომ ვისაუბრებთ.
ახლა კი, დავუბრუნდეთ ათენის სახელმწიფო წყობილებას. თითოეული ორგანო განვიხილოთ თუ რა შედეგით დასრულდა ათენელთა რეფორმატორული საქმიანობა:
1. ხუთასთა საბჭო _ იგი წარმოადგენდა ათენის ხელისუფლების ორგანოს, რომლის საქმიანობა ეხებოდა საფინანსო და საშემოსავლო საკითხებს. ასევე გაჩნდა აღმასრულებელი ფუნქცია, ზედამხედველობდა სამხედრო საქმეებს და განიხილავდა ზოგიერთ სასამართლო საქმეებსაც. ამ საბჭოში იყო მკაცრი ასაკობრივი ცენზი 30 წელი. გარდა ამისა მის თითოეულ წევრს უნდა გაევლო შემოწმება, რასაც დეკომისია ეწოდებოდა.
ეს მასშტაბურად დიდი ორგანო ოპერატიული მოქმედების მიზნით იყოფოდა 50 კაციან კომისებად. სულ საბჭო შეადგენდა 10 კომისიას კომისიებს შორის მორიგეობა იყო დაწესებული. მორიგე საბჭოს პრიტანები ეწოდებოდათ.
2. სახალხო კრება- იგი წარმოადგენდა უმაღლეს ხელისუფლების ორგანოს. იგი იყო დემოსის სამმართველო ორგანო და მასში მონაწილეობის უფლება მხოლოდ ათენის სრულ მოქალაქეს შეეძლო. სახალხო კრება, როგორც ვთქვით, წარმოადგენდა უმაღლეს საკანმომდებლო ორგანოს. არსებობდა კანონის მიღების სპეციალური პროცედურაც: კრების წევრი გამოაცხადებდა ახალი კანონის მიღების აზრს და თან წარადგენდა კანონპროექტის ტექსტს. შესაძლო იყო ამ კანონის ავტორის კრიტიკა და დადანაშაულებაც კი. ამას გრაფე-პარამენონი ეწოდებოდა. თუ კანონის შემომღების ტექსტი მოწონებული იქნებოდა კრების მიერ 500-თა საბჭოს ეგზავნებოდა იგი დასკვნის მისაღებად. ამის შემდგომ მას გამოაკრავდნენ მოედანზე, რათა ხალხი გასცნობოდა ამ კანონებს.
გარდა კანონმდებლობსა სახალხო კრების საქმიანობაში შედიოდა სასამართლო საკითხების გარკვევა და ხელისუფლების პირთა არჩევა. ყველა კენჭისყრა სახალხო კრებაში ხელის აწევით ხდებოდა..
3. არეოპაგი_ როგორც ვთქვით არეოპაგი იყო გვაროვნული წყობის ხახელისუფლებო ორგანო. მისი ძალაუფლება სოლონის კანონის შემოღებიდან მოყოლებული. რაც გამოიხატებოდა მისი უფლება-მოვალეობებოს შეკვეცაში_ მას ჯერ სასამართლო, ხოლო ძვ.წ. 462 წელს იგი სრულიად უფუნქციო დარჩა ეფილიატეს რეფორმების შედაგად.
4. ჰელეია_ სოლონის რეფორმების შედეგად შეიქმნა ნაფიც მსაჯულთა სასამართლოს ინსტიტუტი. იგი შედგებოდა 600 წევრისაგან და იყოფოდა ათ დიკასტერიად ანუ კოლეგეტად. მათი არჩევა ხდებოდა სახალხო კრებაში. არსებობდა ასაკობრივი ცენზი 30 წელი, როგორც სახალხო კრებაში. ჰელეიას ინსტიტუტს ხუთასთა საბჭოს ანალოგიურად გააჩნდა ახალი საკანმომდებლო აქტისათვის თან დაერთო თავისი დასკვნა . ეს იყო იურიდიული მექანიზმი ათენის სახელმწიფოებრივი სისიტემატური მთლიანობის დაარსებისთვის. მისი განხილვის სფეროში შედიოდა, როგორც კერძო ისე სახელმწიფო მნიშვნელობის საქმეები. მისი განაჩენი გასაჩივრებას არ ექვემდებარებოდა.
5. არქონტი_ როგორც ვთქვით ეს თანამდებობა ჩაენაცვლა გვაროვნული წყობილების თანამდებობას ბაზალევსს. მას სახელმწიფო და რელიგიური შინაარსის საქმეთა განხილვა ებარა. პირველი ითვლებოდა კოლეგის მეთაურად და თვალყურს ადევნებდა სახელმწიფო საქმიანობას. მესამე არქონტს პოლემარქოსი ერქვა. მის საქმიანობაში სახმედრო საკითხები შედიოდა, ხოლო დანარჩენი ექვსი წევრი თესმიტოტები იყვნენ, რომელთაც ევალებოდათ სასამართლო საქმეების ფუნქცია.
6. სტრატეგი_ იგი სამხედრო თანამდებობის პირი იყო. ათენში მოქმედებდა 10 კაცისგან შემდგარი კოლეგია. რომელთა საქმიანობაში საფინანსო საკითხებიც შედიოდა. სამხედრო საკითხებში შრომა გადანაწილებული ჰქონდა იმ შემთხვევაში თუ ერთი სტრატეგი საგარეო ომს ხელმძღვანელობდა. მეორე სტრატეგი შიდა საომარ პროცესებს ხელმძღვანელობდა ან საზღვაო ფლოტს მეთაურობდა. სახალხო კრება მას 1 წლის ვადით ირჩევდა და შეიძლებოდა მისი არჩევა რამოდენიმეჯერ. მაგალითისთვის ჰერაკლე 15 წელს ზედიზედ იქნა არჩეული სტრატეგად. სტრატეგის თანამედროვე სამხედრო სარდალია.
ჩვენ მოკლედ მიმოვიხილეთ ათენის სახელმწიფოს მმართველობითი ორგანოები. ახლა მივუბრუნდეთ საზოგადოებრივი დაყოფის კატეგორიებს, რომელიც არსებობდა ათენში. ჩვენ მათ შესახებ მოკლედ ვისაუბრეთ ზემოთ, თუმცა ეს საკითხი საჭიროებს უფრო კონკრეტულ დახასიათებას.
1. პირველი ვინც განსაკუთრებული უფლებებით სარგებლობდა ათენის მოქალაქეები იყვნენ. როგორც ვთქვით მოქალაქეობა ჩაითვლებოდა მხოლოდ იმ შემთხვევაში თუU დედაც და მამაც ათენის მოქალაქეები იყვნენ. მათ თავისუფლად შეეძლო მიეღოთ მონაწილეობა ქვეყნის პოლიტიკურ ცხოვრებაში. ამასთანავე მათ სამხედრო მოვალეობა უნდა მოეხადათ 18 დან 60 წლამდე.
2. მეტეკები_ ისინი იყვნენ ათენის სახელმწიფოში მყოფი იმიგრანტები ისინი ცხოვრობდნენ ათენში, მაგრამ მის მოქალაქეებად არ ითვლებოდნენ. იყო სპეციალური ქონებრივი ცენზი, რომლის ზემოთაც უცხოელი იმიგრანტი ვერ გახდეობოდა ათენის მოქალაქე.
3. მონები_მონობის წყაროდ ითვლებოდა ტყვეობა. ჩვენ აღვნიშნეთ თუ როგორ ხდებოდა წვრილ მიწათმფლობელთა დაყმევება. ისიც ვთქვით რომ სოლონმა საერთოდ აკრძალა ტყვეობა ძვ..წ. VI საუკუნის დასაწყსში. როგორც ვიცით მონები იყვნენ მეპატრონისათვის მხოლოდ მომსახურე ნივთი და არა პირი. ჩვენ მოკლედ და კონკრეტულად განვიხილეთ ათენის საზოგადოების სტრუქტურა. როგორც ვხედავთ იგი გამოირჩევა მკვეთრი კლასობრივი საზღვრებით.
ახლა გადავიდეთ ბერძნულ სამართლის წყაროებზე. ისნი მეტად მნიშვნელოვან ინფორმაციას გვაწვდიან ათენის კანონების შესახებ. პირველ წყაროდ ვთვლით ადათებს. მათი მიღება_დამტკიცება ხდეობდა არეოპაგის კრებაზე. საკითხებს კერძოდ კი საზოგადოების კატეგირიათა შორის ქონებრივ დიფერენციაციის საფუძველზე წარმოშობილი უფლებრივ განსხვავებას.
სხვა სამართლის ძეგლი ძვ.წ. VI საუკუნეში ჩვენამდე არ მოუღწევია. ჩვენ ვიცით, რომ ამ პერიოდში იშლება ფართო საკანმომდებლო საქმიანობა სოლონის მიერ. იგი ხელს უწყობდა კერძო საკუთრებაის დაკანონებას. მან პირველმა დაუშვა ანდერძი იმ პირებისათვის, ვისაც კანონიერი ვაჟიშვილი არ ჰყავდა ანუ მას დედა მეტეკი ჰყავდა. სოლონის კანონით არეოპაგს ეძლეოდა უფლება დაესაჯა პირი, რომელსაც არავითარი ხელობა არ ჰქონდა.
საინტერესო სამართლის ძეგლს წარმოადგენს დრაკონტის კანონები. რომელთაც ჩვენამდე არ მოუღწევიათ. ამ სამართლის ძეგლის მიხედვით სიკვდილი ისჯებოდა ყველა დამნაშავე. ბოსტნეულისა და ნაყოფის მომპარავი ისეთსავე სასჯელს_ სიკვდილით დასჯას იმსახურებდა, რასაც მამის მკვლელი. დრაკონტის პასუხი კითხვაზე თუ რატომ დააწესა სიკვდილი ყველა დამნაშავეზე ასეთი იყო რომ მცირე დანაშაულები იმსახურებდნენ ამ სასჯელს, თუმცა დიდ დანაშაულებს კი მეტი დასჯა ვერ მოიფიქრა. მას სხვანაირად დრაკონტის კანონებს სხვანაირად დრაკონის კანონებსაც უწოდებდნენ, რაც მისი სისასტიკის გამო ეწოდა.
ასე და ამგვარად ჩვენ მიმოვიხილეთ ათენის სახელმწიფოს და სამართლებრივი საქმიანობა. ვფიქრობ, იგი წარმოადგენს მნიშვნელოვან გამოცდილებას თანამედროვე დემოკრატიისათვის. დღევანდელ დღის მხოლოდ ტერმინებია შეცვლილი _ საზოგადოებრივ მდგომარეობები კი იგივედ რჩებიან. მაგალითად თუ ადრე საბერძნეში დემოსი ერქვა ხალხს დღეს ჩვენ გვაქვს ახალი სახელწოდება სამოქალაქო საზოგადოება. ჩემი აზრით სამოქალაქო საზოგადოება ვერ შედგება თუ არ იქნა გათვალისწინებული ძველ ბერძეთა დიდი სამართლებლივი ისტორიული გამოცდილება.
ძველი საბერძნეთის სახელმწიფოს და მისი სამართლის შესწავლისათვის პირველ რიგში თავის მნიშვნელობით წყაროები უნდა დავაყენოთ, რადგგან მათ მიხედვით ისაზღვრება ზოგადად ყველა სახელმწიფოს ჩამოყალიბება და განვითარება.
ახ. ჭ. XIX საკუნიდან მოყოლებული საერძNეთში ინეტნსიური არქეოლოგიური გათხრები მიმდინარეობდა, რის შედედაგადაც დიდძალი მასალა დაგროვდა ისტორიკოსთათვის შესასწავლად. მათ შორის მნიშვნელოვან ცნობებს წარმოდაგენს კრეტის, მიკენის, ტირინთის, ტროას და სხვა პოლიტიკური ერთეულების არსებობდა. Gარდა ამისა ძველ საბერძნეთის სახელმწიფოს შესახებ ჩვენ ისოტიული წყაროებიც მოგვეპოვება. მაგალითად, ჰომეროსის ცნობილი ეპოსი “ილიადა” და “ოდისეა”, თუკიდიდეს თხზულება “პელოპონესის ომების ისტორია”, შემდგომ ქსენეოფონტეს მიერ დაწერილი “საბერძნეთის ისტორია, რომელშიც საუბარია ძვ.წ V საკუნიდან მოყოლებული ძვ.წ. IV საუკუნის 60-იანი წლების საბერძნეთზე, ასევე ბერძენი ფილოსოფოსის პლატონის მიერ დაწერილი “ათენის პოლიტიკა”. Gგარდა ძველი ნაშრომებისა არსებობს თანამდროვე სამეცნიერო ლიტერატურაცსაბერძნეთის პოლიტიკურ ისტორიაზე ჩვენ შეგვიძლია ამ მეცნიერთა ჩამოთვლა. რუსეთში მუშაობდნენ: რადიშევი, ბეზეკული, ჟებელოვი, როსტოვცევი, მოგვიანებით კი- კოვალიოვი, სერგეევი და სხვები. საქართველოში: პროფ. ალ. წერეთელი, მათე ალექსიშვილი და სხვები.
ახალა შევეხოთ საბერძნეთის ისტორიულ_ ტერიტორიულ საკითხს. იგი მდებარეობდა, როგორც ზღვისპირეთის ასევე სახმელეთო ტერიტორიაზე: ბალკანეთის ნახევარკუნძული, ეგეოსის ზღვის კუნძულები, თრაკიის სანაპირო, მცირე აზია, კრეტა, მიკენი, ტროა და სხვა. დასახელებული ტერიტორიებიდან ისტორიულად პოლიტიკურ კონფლიქტური მცირე აზია და ტრაო იყო. აქედან განსაკუთრებით ტროა შეიძლება გამოიყოს, რადგან იგი გამოირჩეოდა თავისი საომარო მღელვარებით. ამ კონფლიქში მოხდა ორი ბერძნული ტომეის დაპირისპირება (დორიელების და აქაველების). მან კი ძვ. .წ XII საუკენეში გამოიწვია ელადის კულტურის დაქვეითება.
მანამდე საბერძნეთი ისოტირაში სხვა მნიშვნელოვანი მოვლენებიც მოხდა. მაგალითად ძვ.წ. VII საუკუნიდან დაიწყო ბერძნული კოლონიზაციები, რომლებმაც მოიცვა დასავლეთ ევეროპის ნაწილი. მათშ როსი სიცილია, კორინთა, საფრანგეთი. იქმნებოდა ბერძნული ეტროპოლისები, რომელთაც ცენტრალური ძალაუფლება ეძლოედათ, როგორც პოლიტიკური ასევე კულტურული თავიანთ კოლონიებზე. გამოიკვეთა შემდეგი სოციალური კლასები: თავისუფალი მოქალაქეები, დამოუკიდებელი მოსახლეობა და უცხოელები იგივე მეტეკები. სწორედ ამ ისოტირული ცხვლელებების ფონზე ყალიბდება ბერძნული დემოკრატია, რომელსაც ერთი ყველაზე გამოკვეთილი ნიშანი ჰქონდა სხვა სოციალურ_პოლიტიკური ფორმებისაგან. ეს იყო სახალხო ძალაუფლება. მათ შესახებ ჩვენ უფრო დაწვრილებით შემდგომ ვისაუბრებთ. მაგრამ საბერძნეთში ყველაფერი ასე მარტივად არ იყო. გარდა დემოკრატიული მმართველობითი ფორმებისა ჩვენ ასევე გვხვდება ტირანია ან მაგალითად საგვარეულო არისტოკრატიული მმართველობა. ისინი ერთი მეორეს ცვლიდნენ, სანამ საბოლოო ჯამში არ შეიქმნებოდა ყველასათვის სასარგებლო ფორმა მმართველობისა., ზოგჯერ ისეც ხდებოდა რომ საერთოდ მეტროპოლია პოლიტიკურად და სოციალურად ნადგურდებოდა კიდეც.
საერთო ჯამში საბერძნეთში 1380 მდე პოლისი არსებობდა, თუმცა იყო ისტორიული პერიოდები, როდესაც ისნიერთ პოლიტიკურ ცენტრის გარშემო ერთიანდებოდნენ. ძვ.წ. 550-362 წელს სპარტა, დელოსის კავშირი ძვ.წ. 478_404 წწ. ათენის გარშემო და ასევე ათენის მეორე საზღვაო კავშირი ძვ.წ. 378-355 წწ. და სხვა.
ავიღოთ ათენის სახელმწიფოს მმართველობა და მისი სამართლებლივი ჩამოყალიბების პერიოდი. შეიძLება ითქვას, რომ ათენის სახლემწიფო მმართველობდა, მისი დემკრატიული პრინციპები დღესდღეითობითაც ახლო კავშირშია ჩვენი თანამედროვე პოლიტიკური რეალობისთვის. მისი ისტორია არის მტკიცე საფუძველი იმია, რასაც დრესდღეისობით ვეძახით დემოკრატიას. დემოკრატიულ საზოგადოებას.
ათენის არსებობდა, როგორც მნიშვნელოვანი პოლიტიკური ერთეულისა იწყება ჯერ კიდევ ძვ.წ. XIV_XII საუკუნეებში. მისი შექმნას უკავშირბენ თეზევსს, რომელმაც ათენის გარშემო ატიკის თემები გააერთიანა. გაერთიანებასთან ერთად მოხდა სერიოზული სიციალური ცვლილებები, რომელიც შედგომ რეფორმებით აისახა. ესენი იყო:
1. სინოიკიზმი_ ამ რეოფრმით ყველა ტომი ერთ ხალხად ყალიბდებოდა. შეიმნა ახალი ეროვნების წარმოშობის ნიშნები, რასაც მოჰყვა ცენტრალური სახელმწიფოს შექმნა.
2. სოციალური რეფორმა- იგი გულისხმობდა ათენელთა საზოგადოების სოციალურ კლასებად ჩამოყალიბებას. რეფორმის შედეგად წარმოიშვა სამი ტიპის სოციალური კლასი: კეთილშობილები ანუ ევპატრიები, გეომერები ანუ მიწათქმოქმედები და ბოლოს დემიურგები იგივე ხელოსანთა კლასი. ამ რეფორმის დადებითი მხარე ის იყო რომ ათენის მოსახლეობა თავისი პროფესიული საქმიანობის ნიშნით დაიყო, ეს კი მნიშვნელოვან ფაქტორს წარმოაადგენდა ათენის საზოგადოების სწორი მიაზნის ორიენტაციაში, სახლემიფოს შენების პროცესის ნაყოფიერი შედეგისათვის.
ამ რეფორმების შედეგად სათავეში მოექცა ბაზილევსი. უნდა ითქვას რომ თეზევსის რეფორმებმა ვერ შეცვალა ათენის გვაროვნული საზოგადოებრივი წყობილება. ძვ.წ. 753 წლიადან ბაზილევსს ენაცვლება არქონტის თანამდებობა. კანონის მიხედვით მას უხუცესთა საბჭ ირჩევდა. უხუცესთა საბჭო გვაროვნული წყობილების გადმონაშთი იყო და იგი ტავისი სიძლიერით თრგუნავდა ახლად აღნოცენებულ ერთ-ერთ უმნშვნელოვანეს დემოკრატიულ ინსტიტუტს- სახალხო კრებას. უხუცესთა საბწოს იგივე არეოპაგი განაგებდა როგორც პოლიტიუკურ ასევე რელიგიურ საქმეებს. რაც გამოიხატებოდა იმაში რომ მას უფლება ჰქონდა სახალხო კრების გადაწყვეტილებისათვის ვეტო დაედო. მის საქმიანობაში ასვე შედიოდა საკულტო წესჩვეულებები და მართლმსაჯულებვივი საკითხებიც.
ამ სახელმწიფოებრივ პოლიტიკური სურათის მიხედვით, ჩვენ შეგვიძლია დავასკვნათ რომ ათენში მიმდინარეობდა სერიოზული ბრძოლა ოლიგარქიასა და დემოსს შორის, გვაროვნულ წყობილებასა და სახალხო ძალბს შორის.
საბოლოოდ ამ ისოტიულ ბრძოლაში იმარჯვებს დემოსი, რაც ძვ. წ. 594 წელს სოლონის მიერ გატარებულ რეფორმებში აისახა.:
1. სიხათხეა_ ეს რეფორმა ეხებოდა სოციალურად მატერიალურად დაუცველ ფენას. წვრილ მწარმოებელთა გაღატაკება აენის სახელმწიფოებრივ ერთ-ერთ მწვავე პრობლემას წარმოადგენდა. მათ ტავიანთი სახნავ-სათესი მიწები დააგირავეს ვალებში, რამაც გამოიწვია მოსახლეობის მიწების დაკარგვა. სოლონმა აქ მნიშვნელოვანი გადაწყვეტილება მიიღო, როდესაც მან ეს დაგირავებული მიწები მისსავე პატრონებს დაუბრუნა გამოსყიდვის გარეშე. სოლონის დამსახურებად შეიძლება ჩაითვალოს კანონის მიღევა, რომელიც კრძალავდა დებიტორის (მოვალის) დაყმევებას ვალის გადაუხდელობის შემთხვევაში.
2. სოლონის შემდგომი რეფორმა შეხო სოციალური დაყოფას ქოენების მიხედვით. I ჯგუფში შედიოდნენ ისინი რომელთა წლიური შემოსავალი არანაკლებ ხუთას მედმინ ხორბალს შეადგენდა. II ჯგუფში შეიოდნენ წლიური შემოსავლის 300 მედმინი ხრობლის მქონენი, III ში 200 ედმინის, IV ჯგუფში კი 200 მედმინ ხორბალზე ნაკლები. ქონებრივი ცენზის მიხედვით მოხდა სახელმწიფო მოსახელეობის მიღებაც_ მხოლოდ მათ ეძLოედათ უფლება სახელმწიფო მოხელეობა ვინც სა ჯგუფში იქნებოდა შესული.
3. სახალხო კრება, როგორც აღვნიშნეთ ძვ.წ. VI საუკუნდემდე დასუსტებული სახელმწიფო ორგანო იყო, ვიანაიდან მაშინ დემოსის მმართVელობა არ იყო მომძლავრებული, როგორც მაგალიტად არეოპაგი, როგორც აღვნიშნეთ გვაროვნული საზოგადოების ნაშთი იყო. სწორედ სოლონის რეფორმების შედეგად სახალხო კრება ჩამოყალიბდა, რომელსაც მკვეთრად განსაზღვრული ფუნქციონალური დატვირთვა გააჩნდა- იგი წარმოადგენდა უმაღლეს საკანმომდებლო ორგანოს. სოლონის რეფორმის შედეგი დემოსისი აშკარა გამარჯვების ნიშანი იყო. ამის დასტურად შემდეგი რეფორმაც შეიძლება ჩავთვალოთ.
4. დააარსდა სახელლმწიფო საბწო, როგორც მართვა-გამგეობის უმაღლესი ორგანო. იგი 400 წევრისაგან შედგებოდა რის გამოც მას ოთხასთა საბჭოს უწოდებდნენ. თითო ტერიტორიულ ოლქიდან იგივე ფილიდან ას-ასი კაცი იყო წარმოდგენილი. აქედან გამომდინარე ათენში სულ 4 ფილა იყიო. არჩევნები სახალხო კრებებზე ხდებოდა. ეს კი იუირიდულად უმნიშვნელოვანეს ფაქტორს წარმოადგენს. ჩემი აზრით საქმე იმაშია, რომ სოლონმა არეოპაგს, როგორც გვაროვნული წყობილების ნაშთს შეუკვეცა პოლიტიკური სიძლიერე და მის ხარჯზე ახალი სახელმწიფო ორგანო ჩამოაყალიბა. ამასთანავე იგი იურიდიულად დაუკავშირა სახალხო კრებას (დემოსს). ხოლო არეოპაგს ჩამოართვა სხვა დანარჩენნი ფუნქციები გარდა სასამართლო საქმიანობისა.
5. ნაფიც მსაჯულთა სასამართლო, რომელიც ჩვენი თანამედროვე სასამართლო ცხვრების ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანეს ნიშანს წარმოადგენს სწორედ სოლონის მიერ იქნა შემოღებული. ძვ.წ. VI საუკუნეში ამ სამართლებლიც ინსტიტუტს ჰელიასტების სასამართლო ერქვა. აღსანიშნია, ისიც, რომ მასში დაშვებული იყვნენ ქონებრივი ცეზის მიხევით IV ჯგუფში შემავალი ათენელებიც..
საბოლოო ჯამში, რომ შევაფასოთ სოლონის კანონშემოქმედება სამართლის ისტორიიის ტვალსაზრისით, მას დიდი წვლილი მიუძღვის ათენის დემოსის, საზოგადოების განვითარებაში, მაგრამ ათენის ისტორია მხოლოდ სოლონის გზით სიარული როდი აირჩია. დიდებულები კვლავ სათავეში ედგნენ ქვეყნის ძირითად პოლიტიკურ რესუსრებს. ამ მიზეზით ძვ.წ. 560 წელს მოხდა რევოლუცია და დამყარდა პისისტრატეს ტირანია. პისისტრატე პოპულარული იყო ათენის მოსახლეობის დაბალ ფენებში და წვრილ მიწათმფლობელებში, ამიტომ პისისტრატემ ევპატრიდებს ცამოართვა მიწები და გლეხობას გაუნაწილა. შექმნა მუდმივი ჯარი. ამასთანავე მან შეინარჩუნა სოლონის კანონები და მისი რეფორმები.
ამის შემდგომ ძვ.წ. 510 წელს ათენში ტირანია დაემხო, რის შემდეგაც გატარდა კლისთენეს რეფორმები: 1. ათენის მოსახლეობა დაიყო 10 ტერიტორიულ ფილად, ფილები დაიყო ტერტიებად, ხოლო ტერტიები დაიყო დემებად (თემებად), თემის სათავეში თემის მმართველი იყო. 2. კლისთენემ სოლონის 300 თა საბჭოს 500-თა საბჭო გადაარქვა, რაც ბუნებრივია გამოწვეული იყო ახალი ტერიტორიულ ადმინისტრაციული დაყოფით. 3. შეიქმნა ახალი სახელმწიფო ორგანო რომელსაც სტრატეგთა კოლეგია ეწოდა 4. ოსტრაქიზმი ანუ განდევნა, ეს ეწოდებოდა სახალხო კრების ორგანოს. იგი იურიდიული მექანიზმი იყო, რომელიც მიზნად ისახავდა, მოსალოდნელი დიქტატის აღმოფხვრას. ყოველწლიურად ამ ორგანოს წევრები სვამდნენ კითხვას იყო თუ არა ათენში ისეთი პირი ვინც ცდილობდა დაემკვიდრებინა ათენში ტირანია. პიროვნების დასახელების შემთხვევაში ხდებოდა კენჭისყრა თიხის ფილის ნატეხებით და თუ უმრავლეოსბა სცნობდა ამ პიროვნებას დამნაშავედ მას ათენიდან აძევედბნენ..
როგორც ვხედავთ, ათენელთა საზოგადოებამ ქვეყნის დემოკრატიზაციის პროცესში გადაძლია ის სირთულეები, რამაც შეუქმნა თვით სიტოიულმა გამოცდამ. მათშესძლეს შეენარჩუნებინათ ის ძირითადი სახელმწიფო ინტიტუტებიმრ ომელთაც დემოსი ფლობდა, როგორც მძლავრ იარაღს. ამას თან დაერთო მკაცრი ისტორიული გამოწვევა საგარეო ასპარეზიდან. ძვ.წ. 452 წელს დაიწყო ომი საბერძნეთსა და სპარსეთს შორის, რომელიც 12 წლის განმავლობაში მიმდინარეობდა. ამ ომიდეან უმნიშვნელოვანეს მომენტს წარმოადგენს ტროას ომი. იგი გამოირჩევა არამხოლოდ ათენეთა არამედ სპარტელთა დიდი სიმამაცით. საბოლოო ჯამში საბერძნეთშმა ეს დიდი ომი გაიმარჯვა, რის შეეგადაც საბეძნეთმაშექმნა საზღვაო კავშირის პოლისი. ამ პოლისში დაწესდა სპეციალური სახელმწიფო გადასახადი, რომელმაც დიდი სარგებელი მისცა ათენს ეკონომიკურად. ძვ.წ. 479-439 წლებში ათენი პოლიტიკური სიძლიერის მწვერვალს აღწვეს. ამ პერიოდთან არის დაკავშირებული პერიკლეს მმართველობა. სწორედ მისი მმართველობის დროს იქნა დემოსის ძალაუფლება გაძლიერებული. შედგა ბერძნული დემოსის ხე;ისუფლებაში მოსვლა ანუ დასრულდა ქვეყნის დემოკრატიზაცია. მოწესრიგდა მართვა-გამგოების საკითხები: ხელისუფლება გადაეცა მოქალაქეთა საერთო კრებას. უმაღლესი აღმასრულებელი ხელისულფება გდაეცა მოქალაქეთა საერთო კრებას. უმაღლესი აღმასრულებელი ხელისუფლება კვლავ 10 სტრატეგოსის კოლეგიას დარჩა. გაუქმდა ქონებრვი ცენზი. განისაზღვრა ათენის მოქალაქეობის ნიშნები. იგი უნდა ყოფილიყო ათენელი ორვე მშობლის მხრიდან. ათენს მოქალაქეთა რისცხვს არ მიეკუთვნებოდნენ მეტეკები, ქალები და მოზარდები. მათ შესახებ დაწვრილებით შემდგომ ვისაუბრებთ.
ახლა კი, დავუბრუნდეთ ათენის სახელმწიფო წყობილებას. თითოეული ორგანო განვიხილოთ თუ რა შედეგით დასრულდა ათენელთა რეფორმატორული საქმიანობა:
1. ხუთასთა საბჭო _ იგი წარმოადგენდა ათენის ხელისუფლების ორგანოს, რომლის საქმიანობა ეხებოდა საფინანსო და საშემოსავლო საკითხებს. ასევე გაჩნდა აღმასრულებელი ფუნქცია, ზედამხედველობდა სამხედრო საქმეებს და განიხილავდა ზოგიერთ სასამართლო საქმეებსაც. ამ საბჭოში იყო მკაცრი ასაკობრივი ცენზი 30 წელი. გარდა ამისა მის თითოეულ წევრს უნდა გაევლო შემოწმება, რასაც დეკომისია ეწოდებოდა.
ეს მასშტაბურად დიდი ორგანო ოპერატიული მოქმედების მიზნით იყოფოდა 50 კაციან კომისებად. სულ საბჭო შეადგენდა 10 კომისიას კომისიებს შორის მორიგეობა იყო დაწესებული. მორიგე საბჭოს პრიტანები ეწოდებოდათ.
2. სახალხო კრება- იგი წარმოადგენდა უმაღლეს ხელისუფლების ორგანოს. იგი იყო დემოსის სამმართველო ორგანო და მასში მონაწილეობის უფლება მხოლოდ ათენის სრულ მოქალაქეს შეეძლო. სახალხო კრება, როგორც ვთქვით, წარმოადგენდა უმაღლეს საკანმომდებლო ორგანოს. არსებობდა კანონის მიღების სპეციალური პროცედურაც: კრების წევრი გამოაცხადებდა ახალი კანონის მიღების აზრს და თან წარადგენდა კანონპროექტის ტექსტს. შესაძლო იყო ამ კანონის ავტორის კრიტიკა და დადანაშაულებაც კი. ამას გრაფე-პარამენონი ეწოდებოდა. თუ კანონის შემომღების ტექსტი მოწონებული იქნებოდა კრების მიერ 500-თა საბჭოს ეგზავნებოდა იგი დასკვნის მისაღებად. ამის შემდგომ მას გამოაკრავდნენ მოედანზე, რათა ხალხი გასცნობოდა ამ კანონებს.
გარდა კანონმდებლობსა სახალხო კრების საქმიანობაში შედიოდა სასამართლო საკითხების გარკვევა და ხელისუფლების პირთა არჩევა. ყველა კენჭისყრა სახალხო კრებაში ხელის აწევით ხდებოდა..
3. არეოპაგი_ როგორც ვთქვით არეოპაგი იყო გვაროვნული წყობის ხახელისუფლებო ორგანო. მისი ძალაუფლება სოლონის კანონის შემოღებიდან მოყოლებული. რაც გამოიხატებოდა მისი უფლება-მოვალეობებოს შეკვეცაში_ მას ჯერ სასამართლო, ხოლო ძვ.წ. 462 წელს იგი სრულიად უფუნქციო დარჩა ეფილიატეს რეფორმების შედაგად.
4. ჰელეია_ სოლონის რეფორმების შედეგად შეიქმნა ნაფიც მსაჯულთა სასამართლოს ინსტიტუტი. იგი შედგებოდა 600 წევრისაგან და იყოფოდა ათ დიკასტერიად ანუ კოლეგეტად. მათი არჩევა ხდებოდა სახალხო კრებაში. არსებობდა ასაკობრივი ცენზი 30 წელი, როგორც სახალხო კრებაში. ჰელეიას ინსტიტუტს ხუთასთა საბჭოს ანალოგიურად გააჩნდა ახალი საკანმომდებლო აქტისათვის თან დაერთო თავისი დასკვნა . ეს იყო იურიდიული მექანიზმი ათენის სახელმწიფოებრივი სისიტემატური მთლიანობის დაარსებისთვის. მისი განხილვის სფეროში შედიოდა, როგორც კერძო ისე სახელმწიფო მნიშვნელობის საქმეები. მისი განაჩენი გასაჩივრებას არ ექვემდებარებოდა.
5. არქონტი_ როგორც ვთქვით ეს თანამდებობა ჩაენაცვლა გვაროვნული წყობილების თანამდებობას ბაზალევსს. მას სახელმწიფო და რელიგიური შინაარსის საქმეთა განხილვა ებარა. პირველი ითვლებოდა კოლეგის მეთაურად და თვალყურს ადევნებდა სახელმწიფო საქმიანობას. მესამე არქონტს პოლემარქოსი ერქვა. მის საქმიანობაში სახმედრო საკითხები შედიოდა, ხოლო დანარჩენი ექვსი წევრი თესმიტოტები იყვნენ, რომელთაც ევალებოდათ სასამართლო საქმეების ფუნქცია.
6. სტრატეგი_ იგი სამხედრო თანამდებობის პირი იყო. ათენში მოქმედებდა 10 კაცისგან შემდგარი კოლეგია. რომელთა საქმიანობაში საფინანსო საკითხებიც შედიოდა. სამხედრო საკითხებში შრომა გადანაწილებული ჰქონდა იმ შემთხვევაში თუ ერთი სტრატეგი საგარეო ომს ხელმძღვანელობდა. მეორე სტრატეგი შიდა საომარ პროცესებს ხელმძღვანელობდა ან საზღვაო ფლოტს მეთაურობდა. სახალხო კრება მას 1 წლის ვადით ირჩევდა და შეიძლებოდა მისი არჩევა რამოდენიმეჯერ. მაგალითისთვის ჰერაკლე 15 წელს ზედიზედ იქნა არჩეული სტრატეგად. სტრატეგის თანამედროვე სამხედრო სარდალია.
ჩვენ მოკლედ მიმოვიხილეთ ათენის სახელმწიფოს მმართველობითი ორგანოები. ახლა მივუბრუნდეთ საზოგადოებრივი დაყოფის კატეგორიებს, რომელიც არსებობდა ათენში. ჩვენ მათ შესახებ მოკლედ ვისაუბრეთ ზემოთ, თუმცა ეს საკითხი საჭიროებს უფრო კონკრეტულ დახასიათებას.
1. პირველი ვინც განსაკუთრებული უფლებებით სარგებლობდა ათენის მოქალაქეები იყვნენ. როგორც ვთქვით მოქალაქეობა ჩაითვლებოდა მხოლოდ იმ შემთხვევაში თუU დედაც და მამაც ათენის მოქალაქეები იყვნენ. მათ თავისუფლად შეეძლო მიეღოთ მონაწილეობა ქვეყნის პოლიტიკურ ცხოვრებაში. ამასთანავე მათ სამხედრო მოვალეობა უნდა მოეხადათ 18 დან 60 წლამდე.
2. მეტეკები_ ისინი იყვნენ ათენის სახელმწიფოში მყოფი იმიგრანტები ისინი ცხოვრობდნენ ათენში, მაგრამ მის მოქალაქეებად არ ითვლებოდნენ. იყო სპეციალური ქონებრივი ცენზი, რომლის ზემოთაც უცხოელი იმიგრანტი ვერ გახდეობოდა ათენის მოქალაქე.
3. მონები_მონობის წყაროდ ითვლებოდა ტყვეობა. ჩვენ აღვნიშნეთ თუ როგორ ხდებოდა წვრილ მიწათმფლობელთა დაყმევება. ისიც ვთქვით რომ სოლონმა საერთოდ აკრძალა ტყვეობა ძვ..წ. VI საუკუნის დასაწყსში. როგორც ვიცით მონები იყვნენ მეპატრონისათვის მხოლოდ მომსახურე ნივთი და არა პირი. ჩვენ მოკლედ და კონკრეტულად განვიხილეთ ათენის საზოგადოების სტრუქტურა. როგორც ვხედავთ იგი გამოირჩევა მკვეთრი კლასობრივი საზღვრებით.
ახლა გადავიდეთ ბერძნულ სამართლის წყაროებზე. ისნი მეტად მნიშვნელოვან ინფორმაციას გვაწვდიან ათენის კანონების შესახებ. პირველ წყაროდ ვთვლით ადათებს. მათი მიღება_დამტკიცება ხდეობდა არეოპაგის კრებაზე. საკითხებს კერძოდ კი საზოგადოების კატეგირიათა შორის ქონებრივ დიფერენციაციის საფუძველზე წარმოშობილი უფლებრივ განსხვავებას.
სხვა სამართლის ძეგლი ძვ.წ. VI საუკუნეში ჩვენამდე არ მოუღწევია. ჩვენ ვიცით, რომ ამ პერიოდში იშლება ფართო საკანმომდებლო საქმიანობა სოლონის მიერ. იგი ხელს უწყობდა კერძო საკუთრებაის დაკანონებას. მან პირველმა დაუშვა ანდერძი იმ პირებისათვის, ვისაც კანონიერი ვაჟიშვილი არ ჰყავდა ანუ მას დედა მეტეკი ჰყავდა. სოლონის კანონით არეოპაგს ეძლეოდა უფლება დაესაჯა პირი, რომელსაც არავითარი ხელობა არ ჰქონდა.
საინტერესო სამართლის ძეგლს წარმოადგენს დრაკონტის კანონები. რომელთაც ჩვენამდე არ მოუღწევიათ. ამ სამართლის ძეგლის მიხედვით სიკვდილი ისჯებოდა ყველა დამნაშავე. ბოსტნეულისა და ნაყოფის მომპარავი ისეთსავე სასჯელს_ სიკვდილით დასჯას იმსახურებდა, რასაც მამის მკვლელი. დრაკონტის პასუხი კითხვაზე თუ რატომ დააწესა სიკვდილი ყველა დამნაშავეზე ასეთი იყო რომ მცირე დანაშაულები იმსახურებდნენ ამ სასჯელს, თუმცა დიდ დანაშაულებს კი მეტი დასჯა ვერ მოიფიქრა. მას სხვანაირად დრაკონტის კანონებს სხვანაირად დრაკონის კანონებსაც უწოდებდნენ, რაც მისი სისასტიკის გამო ეწოდა.
ასე და ამგვარად ჩვენ მიმოვიხილეთ ათენის სახელმწიფოს და სამართლებრივი საქმიანობა. ვფიქრობ, იგი წარმოადგენს მნიშვნელოვან გამოცდილებას თანამედროვე დემოკრატიისათვის. დღევანდელ დღის მხოლოდ ტერმინებია შეცვლილი _ საზოგადოებრივ მდგომარეობები კი იგივედ რჩებიან. მაგალითად თუ ადრე საბერძნეში დემოსი ერქვა ხალხს დღეს ჩვენ გვაქვს ახალი სახელწოდება სამოქალაქო საზოგადოება. ჩემი აზრით სამოქალაქო საზოგადოება ვერ შედგება თუ არ იქნა გათვალისწინებული ძველ ბერძეთა დიდი სამართლებლივი ისტორიული გამოცდილება.

გამოყენებული ლიტერატურა

1. ცაცანაშვილი მ. სახელმწიფოსა და სამართლის ზოგადი ისტორია, ნაწილი I. თბ. 1995წ.
2. ნადარეიშვილი გ. სახელმწიფოსა და სამართლის ზოგადი ისტორია, მოკლე კურსი, 2001წ.